رنگرزی سنتی به رنگرزی گفته میشود که بدون دخالت عوامل صنعتی و مواد شیمیایی صورت میگیرد. در رنگرزی سنتی عموما از پاتیل های بزرگ برای رنگ کردن کالای نساجی استفاده میشود. در این نوع رنگرزی از مواد رنگزای طبیعی برای رنگ کردن استفاده میشود.
پیشینه:
نقاشی رنگی بر روی دیوار ها 9 تا 15 هزار سال قبل از میلاد در اسپانیا مشاهده شده است. این نقاشی های به وسیله رنگدانه های غیر آلی انجام شده و توانسته اند برای مدت بسیار طولانی دوام آورند.
لباس های رنگی در تمام فرهنگ های گذشته تولید شده اند ولی به دلیل کمی پایداری رنگ آنها نمونه های بسیار قدیمی کالا های نساجی رنگ شده با موار رنگزای طبیعی بسیار کمیاب است.
با توجه به نوع آب و هوا، انواع گیاهان جهت تولید رنگ متنوع در رنگرزی استفاده میشوند، به علاوه از پس مانده های گیاهی نیز به عنوان منشا اصلی و مهم طبیعی استفاده میشود. که مورد دوم در اغلب منابع و مقالات علمی به دست فراموشی سپرده شدهاست.
تا پایان قرن نوزدهم میلادی رنگزاهای طبیعی منبع اصلی رنگ برای رنگرزی کالاهای نساجی بودهاند. پژوهش های باستان شناسی نشان دهنده آن است که ایرانیان در رنگرزی مانند سایر اقوام و ملل قدیم بسیار با تجربه بوده و مواد رنگزایی که در منسوجات خود ب کار میبرده اند، بسیار با ثبات و چشمگیر بوده است. برای سال های متمادی صادرات رنگزاهای طبیعی یکی از تجارت های ایران بوده است.
در اواخر دوره قاجاریه کارگاه های متعدد رنگرزی در جوار کارگاه های قالی بافی فعالیت پر رونقی داشته اند.
در این کارگاهها فراوردههای گیاهانی از قبیل روناس اسپرک، پوست گردو و انار را به مصرف میرسانیدند و تجار صادرکننده نیز مواد رنگزای گیاهی مازاد بر مصرف داخلی را که در کارگاههای تولید رنگ بستهبندی شده بود را به خارج صادر میکردند.
کارگاه های رنگرزی سنتی:
کارگاه های رنگرزی سنتی اشکال متفاوتی دارند و معمولا یک ردیف پاتیل در دیوار کارگاه تعبیه شده که بسته به نوع رنگ کاربردی جنس پاتیل ها از چدن و یا مس ساخته شده و زیر هر کدام اجاقی قرار میدهند.
ابتدا با فروبردن الیاف در محلول قلیاب و آب گرم چربی طبیعی الیاف پشمی را میگیرند که به آن قلیاب کردن میگویند.
مواد رنگزای مورد استفاده در رنگرزی سنتی
دستهای از گیاهان دارای رنگینهها یی با ثبات عالی و متوسط هستند و در رنگرزی سنتی نقش مؤثری دارند. روناس، اسپرک، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، گل رنگ، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، هلیله، سماق، زعفران، جا شیر و غیره از گیاهانی هستند که در ایران یافت شده و از مواد رنگزای آنها در رنگرزی استفاده میشدهاست.